KAMU DENETÇİLİĞİ VE İDARİ YARGI İLE İLİŞKİSİ

Yaz aylarında Kamu Denetçiliği Kanunu çıktı. 12 Eylül 2010 referandumunda bu kanunun altyapısı olabilecek anayasa değişikliği kabul edildi. Kamu Denetçiliği
(Ombudsman) nedir? Kamu Denetçiliği de idarenin eylem ve işlemlerinin hukuka uygunluğunu denetleme yollarından birisidir. "Kamu Denetçiliği ve İdari Yargı İlişkisi" konusunda Sakarya İdare Mahkemesi üyelerinden Sayın Abdi Sağlam'ın güzel bir makalesi var. İlgilenenler aşağıdaki adresten okuyabilir :

http://www.yayin.adalet.gov.tr/adalet_dergisi/sayi44/3abdisaglam.pdf

***

Makaleden bazı alıntıları aşağıda sunuyorum. Ş harfleri malesef alıntıda pek  çıkmadı. Cümlenin gidişinden anlaşılacağını sanıyorum :

*** 6328 sayılı Kanunun “Kurumun Görevleri” ba şlıklı 5 inci
maddesinde kamu denetçiliği kurumunun görevi, “idarenin i şleyiş i ile ilgili
şikâyet üzerine, idarenin her türlü eylem ve i lemleri ile tutum ve
davranı larını; insan haklarına dayalı adalet anlayı şı içinde, hukuka ve
hakkaniyete uygunluk yönlerinden incelemek, ara tırmak ve idareye
önerilerde bulunmak” eklinde ifade edilmi tir. Ancak; “Cumhurba kanının
tek ba ına yaptığı i lemler ile resen imzaladığı kararlar ve emirler, Yasama
yetkisinin kullanılmasına ili kin i lemler, Yargı yetkisinin kullanılmasına
ili kin kararlar ve Türk Silahlı Kuvvetlerinin sırf askerî nitelikteki
faaliyetleri” kurumun görev alanı dı ında bırakılmı tır.

*** Hiçbir organ, makam, merci veya ki i, ba denetçiye ve denetçilere
görevleriyle ilgili olarak emir ve talimat veremez, genelge gönderemez,
tavsiye ve telkinde bulunamaz. (madde 12) Denetçilere bu yönüyle hakimlik
teminatı gibi korunma sağlanmı , görevini yürütürken bağımsızlığı
sağlanmaya çalı ılmı tır.

*** Kurumun inceleme ve ara tırma konusu ile ilgili olarak istediği bilgi
ve belgelerin, bu isteğin tebliğ edildiği tarihten itibaren otuz gün içinde
verilmesi zorunludur. Bu süre içinde istenen bilgi ve belgeleri haklı bir
neden olmaksızın vermeyenler hakkında Ba denetçi veya denetçinin
ba vurusu üzerine ilgili merci, disiplin soru turması açar.” (madde 18)
Kurumun bilgi ve belge isterken kanunen dayanabileceği bu düzenlemeyle,
bilgi belge istenen ilgili kurumun keyfiliği önlenmeye çalı ılmı tır. Açıkçası
bu düzenleme gayet isabetli bir düzenlemedir. Đstenilen bilgi ve belgelerin
verilmemesi durumunda, ilgililer hakkında disiplin soru turması açılması
için yalnızca ba vurunun yeterli olması Kurumun elini güçlendiren bir
düzenleme olarak kar ımıza çıkmaktadır.

*** 6328 sayılı Kanun bir bütün olarak incelendiğinde tıpkı 5548 sayılı
Kanunda olduğu gibi; Kamu Denetçiliği Kurumunun görevi “… idarenin
i leyi i ile ilgili ikâyetleri… incelemek, ara tırmak ve idareye önerilerde
bulunmak” olarak belirlenmi tir. Bu itibarla, Kurumun, idarenin i leyi i ile
ilgili konularda res’en harekete geçemeyeceği sonucu ortaya çıkmaktadır ki;
bu düzenleme isabetli bir düzenleme değildir. Nitekim, bu eksiklik 2011
yılına ili kin olarak Avrupa Komisyonu tarafından hazırlanan Đlerleme
Raporunda açıkça vurgulanmı tır.

Bu bağlamda; kamu denetçisinin kendiliğinden harekete geçebilme
yeteneği ile donatılması gerekmekte olup, örneğin hiç kimse tarafından
ikâyet konusu yapılmayan ancak örneğin medya organlarında yer alan bir
olayı “ihbar/ ikâyet” kapsamında ele alarak inceleme imkânı sağlanması,
kurumun etkinlik ve ba arısında önemli araçlardan biri olabilecektir.

*** Süre konusu, 5548 sayılı Kanunda ki kadar olmasa da, halen netliğe
kavu turulamamı tır. Kanunun 17 nci maddesinin dördüncü fıkrasında;
“kuruma ba vuruda bulunulabilmesi için, 2577 sayılı Đdari Yargılama Usulü
Kanununda öngörülen idari ba vuru yolları ile özel kanunlarda yer alan
zorunlu idari ba vuru yollarının tüketilmesi gereklidir”, yedinci fıkrasında;
“Kuruma, dördüncü fıkra uyarınca yapılacak ba vuruya idare tarafından
verilecek cevabın tebliği tarihinden, idare ba vuruya altmı gün içinde
cevap vermediği takdirde bu sürenin bitmesinden itibaren altı ay içinde
ba vurulabilir”, sekizinci fıkrasında; “dava açma süresi içinde yapılan
ba vuru, i lemeye ba lamı olan dava açma süresini durdurur”, 21 inci
maddesinin birinci fıkrasında; “ba vurunun Kurum tarafından reddedilmesi
hâlinde, durmu olan dava açma süresi gerekçeli ret kararının ilgiliye
tebliğinden itibaren kaldığı yerden i lemeye ba lar” hükmü yer almı tır.

*** Günümüzde 100’ü a kın ülkede uygulama alanı bulan ombudsmanlık
kurumu, vatanda lar açısından çok olumlu kar ılanmı ve insan haklarının
geli imi yönünde pozitif olanaklar sağlamı tır. Bu uygulamalar
göstermektedir ki; artık geleneksel denetim sistemleri ile devlet kar ısında
insanların haklarını korumak yeterli olmamaktadır. Yargısal denetim ise
mutlak anlamda uyu mazlıkları çözüme kavu turma hususunda etkili olsa
da; ağır i lemesi, ekilci olması, masraflı olu u gibi birçok sebepten ötürü
ancak mecbur kalındığında son çare olarak ba vurulabilecek bir mercii
haline gelmi tir. Öte yandan; idarenin i lem ve eylemlerine kar ı etkili
denetim sistemleri mevcut olmayan ülkelerde ise, yargı son çare olarak
değil, ilk olarak ba vurulan bir mercii konumunda kalmaktadır. Bu durum
da, yargının i yükü hususunda olumsuz etkiler doğurmakta olup, idare
kar ısında hakkı zedelenen bir bireyin hakkına kavu ması çok uzun zaman
aldığı gibi me akkatli ve masraflı bir yol haline gelmektedir. Doğal olarak,
idare kar ısında bu konumda olan insanların, idareye olan güveni
zayıflamakta ve kamuoyu nazarında devlete kar ı bir küskünlük algısı hakim
olmaktadır.

*** Sonuç olarak; yava i leyen, pahalı, ekle önem veren yargılama
mekanizmasına alternatif olarak değil de, onun i yükünü azaltacak, kolayca
çözümlenebilecek uyu mazlıkların, yargı mercilerinin önüne gelmeden
çözülmesini sağlayacak olan kurum, vatanda ların devlete olan güveninin
artması ve ülkemizdeki ya am standartlarının geli imi açısından büyük
önem arz etmektedir. Ombudsmanlık kurumunun kurulmasıyla, ilk sıralarda
uygulamada aksaklıkların çıkacağı da öngörülmekle birlikte, ülkemiz
açısından, insan hakları ve demokrasi adına önemli bir adım atılmı ş olacaktır.

***

Makaleden yaptığım bazı alıntılar böyle makalenin tamamının http://www.yayin.adalet.gov.tr/adalet_dergisi/sayi44/3abdisaglam.pdf adresinden okunabileceğini tekrar belirtiyorum. (27 Kasım 2012)